De origine van primitivo
Ooit, lang lang geleden (in a galaxy, far far away) was er een druif in centraal-Dalmatië, Kroatië, genaamd Tribidrag. Deze druif leidde anno 1510 een relatief rustig en obscuur bestaan. Maar wist zij veel dat ze 500jr later op praktisch elk continent van de wereld zou terug te vinden zijn en dat heel de wijnwereld haar zou kennen..
Tribidrag zou namelijk ergens rond 1700 de Adriatische Zee zijn overgestoken (voor de fantasten onder ons; uiteraard met de hulp van de mens, ik zeg het er toch maar even bij) en heeft zich dan in het zuiden van Puglia, in een dorpje genaamd Gioia del Colle om exact te zijn, genesteld.
Iedereen kan nog volgen? We gaan voort! In Gioia was er een priester/amateur-botanist genaamd Francesco Filippo Indellicati. Deze niet-delicate (Heb je hem? In-dellicati? Haha!) priester noteerde in 1799 in zijn persoonlijke geschriften dat hij een onbekende en opvallend vroeg-rijpende druivenvariëteit had aangetroffen in zijn wijngaard. Aangezien deze onbekend was en dus geen naam had noemde Indellicati de druif primativo, afgeleid van het Latijnse primativus wat dan weer "eerste om te rijpen" betekent. Indellicati plantte de primativo verder aan in Liponti en met de hulp van lokale wijnboeren spreidde de druif zich verder uit over gans Puglia. Omstreeks 1860 werd ze dan hernoemd naar het huidige primitivo.
Goed, tot hiertoe valt het nog mee en is alles nog leesbaar. Denk ik. Hoop ik. Bon. Brace yourselves want hier komt het Amerikaanse gedeelte! Pakweg rond 1820 werden er verschillende druivenvariëteiten geëxporteerd vanuit de Schönbrunncollectie in Wenen van het Oostenrijkse Keizerrijk naar het verre Californië. Aangezien Oostenrijk destijds een machtig en uitgestrekt rijk was viel de tribidrag daar toevallig mee onder en werd ze mee aangeplant in Californië. Een zekere George Gibbs plantte tribidrag aan en hernoemde ze naar zinfandel. Tot op de dag van vandaag weet men echter nog steeds niet wat de man bezielde, en waar de naam zinfandel haar roots vond..
Allemaal goed en wel denkt u nu misschien. Maar wat heeft dat dan te maken met primitivo? Wel, in 1967 trok Austin Coheen, een patholoog, op verlof naar Puglia, Bari om exact te zijn. Toevallig dronk hij daar een primitivo en hij schrok hoe hard deze geleek op de zinfandel dat hij reeds kende in Californië. Hij ging op zoek naar wat primitivowijngaarden en viel achterover van verbazing; zelfs de wingerds en druiven geleken verschrikkelijk hard op zinfandel. Eenmaal thuis vroeg Coheen om enkele primitivo-stalen te zenden naar Californië welke hij dan aanplantte naast de zinfandel. En opnieuw; de plant leek niet enkel hard op zinfandel, ze gedroeg zich zelfs exact hetzelfde.
Het heeft weliswaar tot 1975 geduurd voor men met de voorloper van de huidige DNA-testen (ik ga u niet vervelen met de wetenschappelijke naam) officieel kon bevestigen dat primitivo en zinfandel dezelfde druif waren. En zo begon The Battle over Zinfandel. Alle hel brak los. “Primitivo?! Zinfandel is een autochtoon Amerikaans ras!” & “De trots van Californië een Italiaanse immigrant? Onmogelijk!”. Jarenlang heen- en weer gewerp van verwijten. Het ging hier immers over veel geld. Want uiteraard speelden de Pugliese wijnboeren hier onmiddellijk op in, vernuftig als ze/we zijn; er werden van de ene dag op de andere massa’s primitivo-wijnen naar Amerika gezonden, gelabeld onder de naam.. Zinfandel.
Enkele jaren later werd er een wet opgesteld dat zinfandel niet mocht gebruikt worden als synoniem voor primitivo wegens gebrek aan juiste bewijzen zodat de import van primitivo genaamde Zinfandel verboden werd. Echter, in 1994 werd er een volwaardige DNA-test uitgevoerd dat opnieuw hetzelfde resultaat gaf. Zinfandel = primitivo = tribidrag. In 1999 keurde de EU het goed dat Pugliese wijnbouwers hun primitivo ook zinfandel noemden waardoor de Amerikaanse wet herroepen werd. De Amerikanen gingen hiertegen in beroep maar dat werd afgewezen. Tot op de dag van vandaag is er nog steeds geen akkoord gevonden.
Hoe weet men nu zeker dat al de druiven één en dezelfde druif zijn? Wel, DNA-testen hebben in alle geval eindelijk uitsluitsel gegeven. En eigenlijk kan het antwoord al gevonden worden in de 2de alinea hierboven maar daarvoor moet je al een Kroatische linguïst zijn (iemand?): tribidrag is afgeleid van tribidraga wat op haar beurt afgeleid is van een Griekse variant. Deze Griekse variant betekent letterlijk vroeg rijpen. Hetzelfde verhaal als bij de primitivo dus. Het is een onwaarschijnlijk toeval dat een onwetende Indellicati drie eeuwen later toevallig (!) een onbekende druif dezelfde naam gaf als dezelfde druif in Dalmatië duizenden kilometers verder. Je ziet; ik zei hierboven al dat Indellicati genen delicaten was eh!
Bon. Even een adempauze. Nogmaals excuses voor de lange en vermoeiende tekst. Maar geloof me, het had nog veel langer en vermoeiender kunnen worden! Ik heb enkel de meest relevante en belangrijke dingen vermeld en samengevat om een compleet beeld te krijgen van de geschiedenis en oorsprong van primitivo/zinfandel/tribidrag en geef toe, het heeft allemaal wel iets hé..
En uiteindelijk, nog het belangrijkste van al, naar wat proeft dat nu, mocht u primitivo nog niet kennen? Stel je voor dat dat gigantisch tegenvalt en al de moeite voor niets is geweest? In ieder geval, primitivo is een aromatische druif dat veel zon kan verdragen. Deze zon jaagt haar alcoholniveau wel naar boven. 14% is normaal, 15,5% is niet abnormaal. In Californië gaan ze zelfs nog verder; een gemiddelde zinfandel clocks in rond de 16% alcohol. Maar daar staat dan weer tegenover dat primitivo een druif is met elegante & extreem zachte en rijpe tannines, mits men ze correct en goed oogst daar ze erg oneven rijpt.
Goed, ik vind wel dat ik het heb verdiend om een glas wijn te mogen proeven/drinken na al dat opzoekwerk. En nu ga ik dan meteen ook wat bekennen: ook al liggen de roots van mijn familie in Puglia, ik zal waarschijnlijk nooit een echte fan worden van primitivo. Te rijk, te zwaar, te intens, te alcoholisch, alles té.. Maar hier en daar begint er stilletjes aan een uitzondering op te duiken dat ik persoonlijk dan weer wél erg hoog inschat (mijn persoonlijke, bescheiden mening, uiteraard).